Wymagania w obszarze gospodarki odpadami, śmieciami i ściekami w zakładach produkcji spożywczej

Autor: dr inż. Katarzyna Godlewska

Jednym z zagadnień wpływających na zapewnienie bezpieczeństwa żywności i higienę zakładu jest postępowanie z innymi „produktami” niż wyroby zasadnicze takimi jak odpady i ścieki. To ciekawa grupa zagadnień w zakładzie spożywczym ze względu na dualizm prawa w tym zakresie. Obszar ten regulują przepisy prawa żywnościowego (odpady z produktów spożywczych) oraz prawa związanego z ochroną środowiska.

Zasadniczo każda firma i każda prowadzona działalność powinna prowadzić swoje procesy w taki sposób by minimalizować ilość wytwarzanych odpadów i ścieków. Takie podejście zakładu zazwyczaj zapisane jest w polityce ochrony środowiska oraz w stosownej procedurze.

Ścieki to wszelkiego rodzaju zużyte ciecze, roztwory, koloidy lub zawiesiny, a także odpadowe ciała stałe odprowadzane za pomocą rurociągów do odbiorników. Ścieki dzieli się na bytowe, przemysłowe i wody opadowe. Ścieki bytowe to ścieki powstające w wyniku przebywania człowieka na terenie zakładu związane z jego osobistymi czynnościami higienicznymi oraz gospodarskim – w zakresie gospodarstwa domowego – np. mycie naczyń, pranie. Ścieki przemysłowe pochodzą bezpośrednio z produkcji. Mogą być związane z przetwarzanymi surowcami, zabiegami higienizacyjnymi. Często przy produkcji „tłustej” i obciążeniu ścieków tłuszczem wymaganym jest instalacja separatorów tłuszczy. Wody opadowe powstają w czasie opadów deszczu lub na skutek topnienia śniegu czy gradu. Wody te zazwyczaj są czyste, chyba, że padają na zanieczyszczone tereny utwardzone. Zazwyczaj wymogiem do eksploatacji terenów utwardzonych jest instalacja separatora substancji ropopochodnych zbierającego oleje i zanieczyszczenia związane z użytkowaniem pojazdów. Każdy z ww. rodzajów ścieków powinien mieć swoją oddzielną instalację i odprowadzać je dalej zgodnie z umową lub pozwoleniem wodno-prawnym, albo do kanalizacji komunalnej, podczyszczalni czy oczyszczalni zakładowej albo do cieków wodnych

Ze względu na ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków oraz określonych prawnie parametrach ścieków, które można oddawać do zbiorowych sieci kanalizacyjnych, a także uwzględniając zdolność oczyszczania ścieków w oczyszczalniach komunalnych często przy zakładach powstają podczyszczalnie ścieków lub pełne oczyszczalnie. Skutkiem działania jest odprowadzanie ścieków podczyszczonych o kontrolowanych parametrach do kanalizacji ogólnodostępnej lub oczyszczonego ścieku do wód powierzchniowych (np. rów, kanał, rzeka).
Sama instalacja kanalizacyjna w zakładzie powinna być poprowadzona od pomieszczeń „czystych” w stronę pomieszczeń „brudnych” czyli od strefy wyrobu gotowego do strefy surowca tak by zapobiegać nanoszeniu zanieczyszczeń poprzez układ kanalizacyjny. Ponadto każdy wpust kanalizacyjny powinien być wyposażony w urządzenie zapobiegające cofaniu się ścieków oraz wydobywaniu zapachów z kanalizacji – czyli syfon. W zakładach, gdzie możliwe jest pojawienie się resztek na posadzce, budowa kratki kanalizacyjnej powinna dawać możliwość osadzenia się części stałych na kratce/sitku, tak by zanieczyszczenia stałe nie wnikały do kanalizacji, co mogłoby skutkować niedrożnością kanalizacji.

Z posiadaniem systemu kanalizacji i odprowadzania ścieków wiąże się szereg obowiązków związanych w utrzymaniem instalacji, drożnością instalacji, badaniami ścieków i raportowaniem, jeśli zakład posiada decyzję środowiskową. Czynności wykonywane w związku z obsługą separatora ścieków należy odnotowywać w księdze eksploatacji urządzenia. W procedurze należy opisać częstotliwości czyszczeń, badań, przeglądów, sposoby udrażniania.

Zgodnie z definicją z ustawy odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia jest zobowiązany. Zakład spożywczy wytwarza różnorodne rodzaje odpadów związane z wykorzystywanymi surowcami i użytkowana technologią przetwarzania, ale nie jest wytwórcą odpadów będących efektem pracy innych podmiotów na terenie zakładu – np. świadczenia usług remontowych. Zgodnie z ustawą wytwórcą odpadów jest wtedy firma/osoba świadcząca taką usługę.

Każdy prowadzący działalność gospodarczą (posiadający NIP) musi wystąpić o nadanie indywidualnego numeru rejestrowego Bazy Danych o Odpadach (BDO), który powinien być umieszczanych na dokumentacji związanej z obrotem towarowym, w tym ewidencji odpadów. Wytworzone odpady powinny być selektywnie magazynowane, następnie przekazywane do utylizacji lub recyklingu wyłącznie podmiotom posiadającym stosowne decyzje zezwalające na ich zbieranie, magazynowanie, transport i przetwarzanie. W miejscach gromadzenia odpadów powinny być one chronione przed oddziaływaniem warunków atmosferycznych. Dopuszcza się w określonych przypadkach przekazywanie odpadów osobom fizycznym. Zestawienie najbardziej prawdopodobnych wraz z kodami odpadów pokazano w tabeli 1.

W zakresie zbierania odpadów komunalnych zakład zbiera odpady komunalne zgodnie z deklaracją śmieciową przedłożoną do Urzędu Miasta/Gminy, jako odpady zmieszane lub segregowane. Odpady komunalne są odbierane raz, dwa razy w tygodniu lub częściej, jeśli to konieczne, na mocy deklaracji składanej do Urzędu Miasta. Na terenie przyzakładowym znajduje się kontener (-y) na odpady komunalne. Kontener na odpady powinien być zlokalizowany w bezpiecznej odległości od budynku zakładu, (co najmniej 10m), wymagane jest by był odpowiednio przystosowany i zabezpieczony, a także szczelnie zamykany specjalnymi klapami, co uniemożliwia dostęp os, pszczół, ptaków, gryzoni, insektów i innych szkodników. Wymaga się, aby wokół koszy na śmieci umieszczanych na terenie zakładu panował porządek. Wewnątrz budynków kosze na śmieci powinny być odpowiednio oznakowane jako „odpady komunalne”, zabezpieczone, czyste oraz szczelne. Kosze na śmieci znajdujące się na terenie zakładu powinny być systematycznie opróżniane po zapełnieniu do 2/3 objętości oraz po zakończeniu pracy. Po usunięciu odpadów pojemniki i sprzęt kontaktujący się z odpadkami powinien być odpowiednio myty i dezynfekowany. Każdy rodzaj odpadów powinien być selektywnie zbierany i przekazywany firmom zajmującym się profesjonalnym odbiorem takich odpadów. W zależności od rodzaju odpadu i sytuacji rynnowej za odpady można ponosić koszt ich przekazania lub uzyskiwać dochód w przypadku ich sprzedaży.

Odpady pochodzenia zwierzęcego (uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego - UPPZ). Produkty pochodzenia zwierzęcego lub środki spożywcze zawierające produkty pochodzenia zwierzęcego, które już nie nadają się do spożycia przez ludzi z powodów handlowych lub w wyniku problemów powstałych podczas produkcji lub wad w pakowaniu lub innych wad, które nie stanowią żadnego zagrożenia dla zdrowia zwierząt i ludzi, stanowią odpady kategorii 3. Odpadami pochodzenia zwierzęcego są wyroby, które utraciły termin przydatności do spożycia, są rozwakowane lub mają wady organoleptyczne (zmiana smaku, barwy, zapachu) itp. Wyroby niezgodne mogą powstać m.in. podczas ekspozycji towaru, stanowią również zwroty konwojenckie od klientów. Towar uznany za wyrób niezgodny zostaje niezwłocznie umieszczony w magazynie UPPZ. Magazyn UPPZ stanowi wydzielone pomieszczenie lub strefa, wyraźnie opisane jako „magazyn UPPZ” lub „magazyn kategorii 3”. W magazynie UPPZ panuje kontrolowana temperatura, -2-2°C w warunkach chłodniczych lub -18 – (- 24°C) jeśli magazyn został wydzielony w mroźni. Odpady są magazynowane w specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach opisanych jako „kategoria 3”. Pojemniki są wymieniane podczas odbioru odpadów, jeśli firma utylizacyjna nie udostępnia pojemników zakład myje i dezynfekuje pojemniki po każdorazowym przekazaniu odpadów. Zakład powinien mieć podpisaną umowę na wywóz odpadów pochodzenia zwierzęcego z firmą utylizacyjną, możliwe jest również przekazanie odpadów do innych podmiotów posiadających stosowną decyzję zezwalającą (fermy). W przypadku gromadzenia odpadów w postaci płynnej należy również przechowywać je w temperaturze uniemożliwiającej psucie, a następnie przekazywać do cystern.

Procedura powinna określać zasady gromadzenia poszczególnych odpadów i ich wydania. Można wprowadzić różne kolory pojemników do zbierania by odpowiadały one ogólnie przyjętym założeniom. Część odpadów gromadzi się w działach technicznych/utrzymania ruchu itp. i wydaje dopiero po zebraniu odpowiedniej ilości.

Zapisy związane w wydawaniem odpadów prowadzone w zakładzie wynikają z przepisów prawnych w związku z Ochroną Środowiska oraz wewnętrznych wytycznych. W zakładzie spozywczym prowadzona jest ewidencja odpadów. Każdy rodzaj wytwarzanych odpadów powinien posiadać Kartę Ewidencji Odpadów. Kartę należy systematycznie uzupełniać po każdym zakończonym miesiącu umieszczając ilość wytworzonych odpadów w danym miesiącu. Przy każdorazowym przekazaniu odpadów należy uzyskać Kartę Przekazania Odpadów. Po przekazaniu opakowań zwrotnych po środkach chemicznych należy dokonać wpisu w Rejestrze opakowań zwrotnych po środkach chemicznych. Takie działanie uchroni zakład przed kosztami związanymi z utylizacją opakowań po substancjach niebezpiecznych. Utylizując UPPZ należy wystawić Dokument Handlowy, KPO oraz dokonać zapisu w KEO i Rejestrze wydanych odpadów pochodzenia zwierzęcego (kat. 3). Dokumenty archiwizuje się przez 6 lat. Raz na rok sporządza się zbiorcze zestawienie ilości wytworzonych odpadów i składane jest raz do roku do 15 marca, do Marszałka właściwego województwa.

Dokumentami związanymi do procedury będą karty przekazania odpadów, karty ewidencji odpadów, dokumentacja separatorów, badania ścieków. To co opisano powyżej powinno znaleźć się w procedurze.

Już za tydzień przedstawimy praktyczne wskazówki jak wykorzystać system icmInspector w procesach związanych zarządzaniem odpadami, śmieciami i ściekami!

Powrót